Programy edukacyjne
Unia Europejska nie tworzy jednolitego systemu edukacji, a jej działania w tym zakresie polegają jedynie na organizowaniu podstaw współpracy oraz wymiany doświadczeń, bez ingerencji w systemy edukacyjne państw członkowskich. Każde państwo samo ustala, jak będą kształceni jego obywatele. Polityka edukacyjna Unii jest regulowana Traktatem z Maastricht w art. 126, 127, 128, na postawie których za jej cele przyjmuje się:
• upowszechnianie wśród młodzieży poczucia integracji europejskiej
• nauczanie języków państw członkowskich
• popieranie wymiany studentów i nauczycieli
• rozwiązanie problemu uznawania dyplomów i okresów studiów.
Cele te mają zostać zrealizowane przez wspieranie współpracy w dziedzinie edukacji, ale konkretne decyzje o tym, czego i w jaki sposób nauczać, zostały pozostawione państwom członkowskim.
Sposobem wspierania współpracy są programy edukacyjne Unii Europejskiej. Ich podstawowy cel to tworzenie przez edukację „Europy bez granic i barier” oraz wspieranie chęci zdobywania wiedzy i podwyższania poziomu kształcenia. Umożliwiają one międzynarodową współpracę również polskim szkołom, dając w ten sposób szansę na poznanie nowych rozwiązań, które można zastosować w nauczaniu.
Obecnie istnieją cztery główne edukacyjne programy wspólnotowe:
1. Socrates
2. Leonardo da Vinci
3. Młodzież
4. Tempus
1. Socrates
Zadaniem programu SOCRATES jest rozszerzanie współpracy europejskiej w dziedzinie edukacji. Jej różne formy obejmują dzieci, młodzież i dorosłych - od przedszkola po uniwersytet.
Celem programu jest kreowanie europejskiego wymiaru w nauczaniu, powiększanie kręgu osobistych doświadczeń o wiedzę na temat innych krajów Europy, rozwijanie poczucia jedności w Europie oraz wspomaganie procesów przystosowania się do nowych warunków społecznych i ekonomicznych w perspektywie zjednoczonej Europy.
Program edukacyjny SOCRATES jest inicjatywą Wspólnoty Europejskiej przyjętą do realizacji w latach 1995-1999 (I faza programu) oraz 2000-2006 (II faza programu). Polska i inne kraje stowarzyszone z Unią Europejską brały w nim udział już od roku szkolnego 1996/97 - w ramach działań przygotowawczych. Formalne przystąpienie Polski do programu SOCRATES nastąpiło w marcu 1998r.
Program Sokrates składa się z kilku podstawowych części:
• Erasmus – polega na współpracy między wyższymi uczelniami z państw europejskich. Przyjmuje przede wszystkim formę wymiany studentów i nauczycieli akademickich oraz formę stypendiów dla studentów. Reguluje również problem zaliczania okresu studiów odbytych w innym kraju oraz wspólne opracowanie programów nauczania.
• Comenius – jest realizowany na poziomie przedszkoli, szkół podstawowych i szkół średnich wszystkich typów. Promuje hasło „Europa w szkole”. Jest nastawiony na zawieranie porozumień przez szkoły z różnych krajów europejskich w celu opracowywania wspólnych programów nauczania. Wspiera on te działania, które mają na celu podniesienie poziomu kształcenia. Pomaga uczniom i nauczycielom w kształtowaniu poczucia przynależności do społeczności europejskiej poprzez wspieranie międzynarodowej współpracy i wymiany między szkołami oraz zachęcanie do nauki języków obcych. W każdym województwie działają koordynatorzy programu, którzy udzielają podstawowych informacji na jego temat.
• Lingua – ma na celu podnoszenie znajomości języków obcych poprzez ułatwienie dostępu do nauki języków obcych w ramach tak zwanego kształcenia ustawicznego.
• Minerva – skierowana jest do osób korzystających z kształcenia otwartego i kształcenia na odległość. Celem jest zachęcenie do wykorzystania w nauczaniu nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych jak np. internet.
• Gruntvdig – polega na współpracy europejskiej między instytucjami, które prowadzą kształcenie dorosłych. Jest adresowany do osób, które niezależnie od wieku zamierzają zdobyć wiedzę, zwiększając tym samym szansę na znalezienie zatrudnienia.
• Eurydice – sieć służąca wymiana informacji o systemach edukacyjnych. Działa na zasadach stałej współpracy pomiędzy krajowymi biurami powołanymi przez ministerstwa edukacji w 30 krajach a centralnym Europejskim Biurem w Brukseli. Centralne Biuro zostało powołane przez Komisję Europejską do koordynacji działań Sieci.
• Arion - w jego ramach realizowane są wizyty studyjne pracowników administracji oświatowej niższych szczebli, których podstawowym celem jest pogłębianie świadomości realiów europejskich w dziedzinie edukacji.
• Naric – sieć służąca rozpowszechnianiu informacji o równoważności dokumentów dotyczących wykształcenia w różnych krajach.
2. Leonardo da Vinci
Program Leonardo da Vinci jest programem stworzonym przez Komisję Europejską w 1994 roku w celu wdrażania polityki Wspólnoty Europejskiej w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego poprzez promowanie "Europy wiedzy" oraz wspieranie polityki kształcenia ustawicznego. Polska od marca 1998 r. uczestniczy w programie Leonardo da Vinci na równi z jej państwami członkowskimi. Obecnie trwa druga faza programu przewidziana na lata 2000 - 2006.
Program przyczynia się do rozwoju kształcenia i szkolenia zawodowego na wszystkich poziomach w poszczególnych krajach, jak też do współpracy między nimi w tym zakresie. Dalekosiężnym celem programu jest dostosowanie systemu kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy w zjednoczonej Europie oraz poprawa sytuacji na rynku pracy w poszczególnych krajach. Będzie to możliwe dzięki bardziej efektywnemu przygotowaniu zawodowemu i stworzeniu lepszych szans zatrudnienia absolwentów szkół różnych typów. Dla państw członkowskich UE oznacza to m.in. wzmocnienie jej konkurencyjności w przemyśle w stosunku do innych regionów świata, rozwój społeczeństwa informacyjnego, wzmacnianie związków społecznych i ekonomicznych. W sytuacji, gdy rynek pracy - zgodnie z umowami zjednoczeniowymi - jest otwarty, chodzi już nie tylko o doskonalenie narodowych systemów kształcenia, ale także o przyjęcie standardów pozwalających na wzajemne uznawanie świadectw i dyplomów poprzez zdobywanie porównywalnych kwalifikacji.
W obecnej edycji program koncentruje się przede wszystkim na osiąganiu trzech celów:
• doskonaleniu systemów wstępnego kształcenia i szkolenia zawodowego na każdym poziomie, umożliwiającego dostosowanie i przekwalifikowanie zgodnie z wymogami rynku pracy;
• poprawie jakości i dostępności ustawicznego kształcenia i szkolenia zawodowego umożliwiającego zdobywanie umiejętności oraz kwalifikacji przez całe życie;
• promowaniu i poszerzaniu wpływu kształcenia zawodowego na procesy innowacyjne wzmacniające rozwój konkurencyjności i kształtujące przedsiębiorczość w celu zwiększenia szans zatrudnienia.
W ramach "Leonardo da Vinci" instytucja czy organizacja szuka zagranicznych partnerów, którzy będą zainteresowani podjęciem współpracy, a następnie zgłasza swój pomysł na konkurs projektów. Jeśli projekt zostanie zatwierdzony - otrzymuje dotację. Projekty oceniają eksperci krajowi i unijni. Wysokość dotacji dla wykonawców projektów uzależniona jest od typu projektu i warunków kontraktu zawartego z Krajową Agencją Programu lub Komisją Europejską.
Program jest adresowany do instytucji publicznych oraz prywatnych zaangażowanych w kształcenie i szkolenie zawodowe, są to zwłaszcza:
• placówki szkolenia zawodowego, centra kształcenia i instytucje szkoleniowe na wszystkich poziomach, w tym szkoły wyższe;
• ośrodki i instytuty badawcze;
• przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie (MŚP) i przemysł rzemieślniczy lub sektor publiczny lub prywatny, w tym instytucje zaangażowane w szkolenie zawodowe;
• organizacje zawodowe, w tym izby przemysłu i handlu itp.;
• organizacje partnerów społecznych;
• organy i organizacje samorządów lokalnych i regionalnych;
• organizacje non-profit, organizacje wolontariuszy, organizacje pozarządowe.
Program stwarza możliwości realizacji różnorodnych działań w ramach następujących typów projektów:
• Projekty wymian i staży
Wspierają one międzynarodową mobilność osób biorących udział w szkoleniu zawodowym. Koncentrują się przede wszystkim na organizowaniu szkoleń służących doskonaleniu zawodowemu. Głównym założeniem projektów tego typu jest połączenie teorii z praktyką, a co za tym idzie wzmocnienie więzi między światem edukacji i pracy. Można uzyskać dofinansowanie staży dla uczniów szkół zawodowych (staże od 3 tygodni do 9 miesięcy), studentów (staże od 3 miesięcy do 12 miesięcy), młodych pracowników i absolwentów (staże od 2 miesięcy do 12 miesięcy) oraz dofinansowanie wymiany doświadczeń dla nauczycieli i szkoleniowców, doradców zawodowych, kierowników działów kadr, organizatorów szkoleń oraz nauczycieli i lektorów języków obcych (czas trwania od 1 do 6 tygodni).
• Projekty pilotażowe
Ich celem jest podniesienie jakości kształcenia i szkolenia zawodowego oraz doradztwa zawodowego. Promowane jest głównie tworzenie produktów edukacyjnych wprowadzających innowacyjne metody nauczania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Specyficzną grupą projektów pilotażowych są tzw. akcje tematyczne podejmujące problematykę szczególnie promowaną przez Unię Europejską. Szczególne wsparcie przewiduje się dla projektów, których celem jest poprawa jakości systemów kształcenia i szkolenia zawodowego, przeciwdziałanie dyskryminacji, zwiększanie świadomości różnic międzykulturowych oraz projektów uwzględniających potrzeby szkoleniowe osób i pracowników przemieszczających się z kraju do kraju.
• Projekty językowe
Ich celem jest promowanie znajomości języków obcych oraz znajomości kultur krajów europejskich. Obejmują one zarówno rozwój metodyki nauczania (w tym także innowacyjne projekty dydaktyczne dostosowane do potrzeb różnych branż) i oceniania postępów w nabywaniu kompetencji językowych jak i procedury badania potrzeb językowych. Podkreśla się znaczenie projektów dotyczących mniej popularnych języków europejskich.
• Tworzenie międzynarodowych sieci i instytucji
Program Leonardo da Vinci wspiera także tworzenie międzynarodowych sieci instytucji, stanowiących infrastrukturę upowszechniania wiedzy i doświadczeń na poziomie europejskim. Sieci takie powinny realizować trzy zadania: gromadzenie wiedzy w określonym obszarze szkolenia zawodowego na poziomie regionalnym lub branżowym; określenie tendencji i wymagań oraz zwiększenie korzyści z podejmowanych inicjatyw w zakresie szkolenia zawodowego; upowszechnianie wyników prac podejmowanych przez międzynarodowe sieci instytucji w celu promowania innowacyjności oraz współpracy międzynarodowej. Promowane są projekty z udziałem instytucji mających różnorodne doświadczenie zawodowe, np. decydentów politycznych i instytucjonalnych, którzy mogą zagwarantować trwałość danego partnerstwa.
• Badania i analizy
Obejmują one tworzenie i aktualizację zbiorów, opracowań badawczych i analiz dotyczących zagadnień kształcenia i szkolenia zawodowego to także projekty, na realizację których można otrzymać dotację w ramach Programu Leonardo da Vinci. Istotne są wszelkiego typu projekty służące szeroko rozumianej wymianie informacji. Ich efektem staną się opracowania pokazujące procesy zmian zachodzących w krajowych systemach kształcenia i szkolenia zawodowego.
Program Leonardo Da Vinci jest realizowany w Polsce przez Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr Fundacji „Fundusz Współpracy”, w którym została powołana Krajowa Agencja Programu Leonardo da Vinci.
3. Program Młodzież
Zajmuje się pozaszkolną, nieformalną edukacją młodych ludzi. Adresowany jest do młodzieży w wieku 15-25 lat oraz osób, które z nią pracują. W ramach programu można się starać o uzyskanie dofinansowania na działalność pozaszkolną, nie związaną z nauczaniem szkolnym czy akademickim. Głównym celem tego programu jest uczenie i zachęcanie młodych ludzi do aktywnych działań ograniczających takie zjawiska jak rasizm i nietolerancja.
Program jest realizowany poprzez dofinansowanie konkretnych projektów mających określone cele i ramy czasowe. Obejmuje on pięć części, nazywanych Akcjami:
Akcja 1: Młodzież dla Europy - Wymiana Młodzieży
Spotkania grup młodych ludzi różnej narodowości w jednym z krajów europejskich, ich celem jest realizacja wspólnego pomysłu. Jego charakter zależy wyłącznie od samych uczestników wymiany.
Akcja 2: Wolontariat Europejski - EVS
Wolontariat umożliwia młodym, ale pełnoletnim wolontariuszom, kilkumiesięczne wyjazdy za granicę do pracy społecznej. Dzięki temu zdobywają oni doświadczenie, poznają nowych ludzi i inne kultury.
Akcja 3: Inicjatywy Młodzieżowe
Akcja składa się z trzech niezależnych części:
- Inicjatyw Grupowych - kilkumiesięcznych przedsięwzięć o charakterze lokalnym, inicjowanych i realizowanych przez młodzież, ale bez udziału rówieśników z zagranicy,
- Współpracy w Sieci - inicjatyw lokalnych, w których bierze udział młodzież z przynajmniej dwóch krajów europejskich,
oraz
- Kapitału Przyszłości - przeznaczonego dla byłych uczestników Wolontariatu Europejskiego. Dostają oni dofinansowanie na projekty związane z tym, co robili w trakcie wolontariatu.
Akcja 4 Wspólne Działania
Przedsięwzięci łączące edukację szkolną, pozaszkolną oraz szkolenie zawodowe, czyli wszystkie trzy programy edukacyjne Unii Europejskiej: SOCRATRES, MŁODZIEŻ i LEONARDO DA VINCI. Akcja ta ma charakter scentralizowany. Projekty należy składać bezpośrednio w Komisji Europejskiej.
Akcja 5: Działania Wspierające
Staże, seminaria, wizyty, kursy, sieci informacyjne inne działania, na których pracownicy, liderzy młodzieżowi i uczestnicy Programu MŁODZIEŻ podnoszą swoje kwalifikacje.
Priorytetem wszystkich Akcji Programu są projekty z udziałem młodzieży znajdującej się w trudnej sytuacji ze względów ekonomicznych, społecznych lub zdrowotnych (bezrobotni, osoby ze środowisk patologicznych i ubogich, niepełnosprawni).
4. Program Tempus
TEMPUS jest programem pomocowym Unii Europejskiej wspierającym współpracę między uczelniami z krajów UE i z krajów partnerskich, a także wspierającym podnoszenie jakości kształcenia i reformy w sektorze szkolnictwa wyższego w krajach partnerskich. Został on uruchomiony na podstawie decyzji Rady Ministrów Wspólnoty Europejskiej w roku 1990. Początkowo przewidziany był na okres czterech lat akademickich (TEMPUS I, 1990-1994), następnie był przedłużany trzykrotnie na lata: 1994-1998 (TEMPUS II), 1998-2000 (TEMPUS II bis) i 2000 - 2006 (TEMPUS III).
TEMPUS stanowił część kompleksowego programu bezzwrotnej pomocy Komisji Europejskiej na rzecz wspierania reform społeczno-gospodarczych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (PHARE), a od roku 1993 - również w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw i Mongolii (TACIS). Program TEMPUS-PHARE realizowany był w latach 1990-2000. Ostatnie projekty programu TEMPUS-PHARE, w których udział brały polskie uczelnie zostały zakończone w październiku 2001 roku. W okresie istnienia programu TEMPUS-PHARE, za koordynację i administrowanie programu w naszym kraju odpowiedzialne było Polskie Biuro TEMPUS, działające w ramach Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji. Polskie Biuro TEMPUS zakończyło swoją działalność 1 maja 2001 roku.
Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej, Polska znajdzie się ponownie w grupie krajów uczestniczących w programie TEMPUS. Jako kraj członkowski UE Polska nie będzie już "beneficjentem" programu, lecz jednym z państw, które wspomagać będą kraje partnerskie (beneficjentów TEMPUSa) we wprowadzaniu reform w sferze szkolnictwa wyższego.
Nowe programy:
W połowie lipca 2004 roku Komisja Europejska przyjęła propozycje nowych programów wspierających młodzież i edukację na lata 2007-2013. Program te zastąpią funkcjonujące do tej pory programy Sokrates, Leonardo oraz Młodzież.
Będą to programy:
• Lifelong Learning (obejmujący aktualne programy Sokrates i Leonardo) - jego celem będzie podnoszenie jakości procesu nauczania i doskonalenia zawodowego, obejmie cztery sektorowe programy skoncentrowane na: edukacji szkolnej (Comenius), szkolnictwo wyższe (Erasmus), doskonaleniu zawodowym (Leonardo da Vinci) oraz edukacji dorosłych (Grundtvig).
• Youth in Action (obejmujący aktualny program Młodzież) – jego celem będzie wsparcie wymiany młodzieży, rozwój wolontariatu oraz współpraca i wymiana z krajami nie należącymi do Unii Europejskiej. Ma być adresowany do osób w wieku od 13 do 30 lat.
Przygotowano w oparciu o materiały Urzędu Komisji Integracji Europejskiej.